Elke jongere die in een justitiële jeugdinrichting belandt heeft een moeder en een vader. Die ouders zijn lang niet altijd beide in beeld. Om allerlei uiteenlopende redenen zijn er veel jongeren wiens vader al langer of korter geen of nauwelijks een rol speelt in hun leven. Voor de moeders geldt dat meestal niet. Sterker, het is heel uitzonderlijk dat de moeder van de jongere geen relatie meer met haar zoon heeft.
In 2019 krijgen we vanuit een van de jeugdinrichtingen de vraag of we onze lessen reclame maken voor jezelf aan Moederdag kunnen koppelen. Nou dat doen we graag. In de loop van de jaren hebben we al heel wat jongeren horen vertellen wat hun moeder voor hen betekent. Dus wat is er mooier dan een project dat helemaal gaat over de relatie tussen moeder en zoon. Over de band die ze hebben. Over hoe moeilijk het soms is. Over de plek in het hart bij beide.
Fotograaf Jaap en rapper Desmond doen de workshops. Ze bedenken samen hoe ze gaan starten. Desmond - die merendeels is opgevoed door zijn oma - vertelt over zijn moeder en hoe het is om haar te missen. Jaap neemt de jongeren mee in zijn band met zijn moeder en wat ze voor hem betekent. Het mooie is dat door bij zichzelf te beginnen de jongeren zich echt uitgenodigd voelen om ook te delen wat hun moeder voor hen betekent. 
Ze delen hun ervaringen. Ze vertellen over de spijt die ze hebben over wat ze hun moeder hebben aangedaan. Dat ze zich realiseren dat hun moeder zich vaak zorgen maakt om hen. En dat ze daar ook alle reden voor hebben. Het zijn verhalen over stomme keuzes en de gevolgen daarvan. Over meegesleept worden in wat je ergens niet, maar ook ergens wel wilde. En vooral over liefde. Moederliefde. Zoonliefde. Universele liefde. 
De openheid en kwetsbaarheid tijdens die gesprekken is bijzonder. Jaap en Desmond zien kanten van deze jongeren die je niet zo vaak ziet. En de gedichten die ze schrijven spreken voor zichzelf. Elk van hen houdt zielsveel van zijn moeder. Wil alles voor haar doen. Alles voor haar betekenen. Om goed te maken wat verkeerd ging. En vooral ook om te laten zien dat ze diep van binnen anders zijn dan veel mensen denken. Anders dan je op grond van hun fouten zou zeggen. Anders dan het beeld dat van ze bestaat.
We kunnen de posters die we met ze maakten helaas niet laten zien. De jongeren vertrouwen erop dat we ons houden de afspraak die we met ze maken. De poster is voor hen - zij bepalen wat ze ermee doen. We weten zeker dat er heel wat tranen zijn gevloeid toen al die moeders de poster van hun zoon kregen. En daar zijn wij trots op, want het verdiept de verbinding en geeft hoop voor de toekomst. 

Fotograaf Jaap Stahlie en ik werken al jaren samen. Onze workshops in de justitiële jeugdinrichtingen geven we altijd samen met een of meer rappers of spoken word dichters. Geweldig om met hen samen te werken. Hun aanwezigheid maar vooral hun interactie met de jongeren voegt heel veel toe aan de workshops. Sterker, zonder hen zou onze impact een stuk minder groot zijn. En op hun beurt zijn deze jonge muzikanten en poëten trots op de samenwerking en hun betekenis voor de jongeren. 
Zo zit ik op een dag tijdens de laatste workshop bij een aantal jongeren die al klaar zijn met de opdracht om een gedicht of rap te schrijven. Desmond, een van de rappers met wie we veel samenwerken, heeft een extra opdracht bedacht. Hij nodigt de jongeren uit om te gaan schrijven over wat ze als eerste gaan doen op het moment dat ze in vrijheid worden gesteld. 
Nou wil het geval dat ik in het verleden ook twee keer heb vastgezeten. Heel kort, maar goed, ik kan me iets voorstellen bij het gevoel van weer vrij zijn. (Over het hoe en waarom van die arrestaties vertel ik je graag een keer persoonlijk.) Dus ik besluit nu ik er toch bij ben, om ook te gaan schrijven. Wanneer iedereen klaar is, vraagt Desmond de jongeren om hun verhaal voor te lezen. Prachtig hoe ze in woorden weten uit te drukken hoe het voelt om weer vrij te zijn en wat je dan gaat doen.
En dan kijkt Desmond naar mij en vraagt: 'Melle, ik zag jou ook schrijven. Vertel.' 'Shit, denk ik, nou ben ik de schlemiel.' Maar goed, als je de voorzet krijgt, moet je die natuurlijk niet wegfrommelen. Dus ik besluit om mijn verhaal voor te lezen. Tot mijn grote verbazing zie ik allemaal vraagtekens bij de jongeren. 'Waar werd u dan van verdacht?' vraagt er een. En een ander: 'Moest u voorkomen en hoe liep dat af?' En een volgende: 'Waar zat u dan vast?' Ik vertel de jongeren het verhaal van die ene nacht die ik doorbracht in een Haagse arrestantencel. Dat ik werd verdacht van een inbraak. Dat het grote onzin was. En dat ik dus gelukkig de volgende dag al weer naar huis mocht. Interessante ervaring op z'n zachtst gezegd.
Als ik klaar ben met dat verhaal, staat een van de jongeren op. 'Meneer, zegt hij, ik ga u mijn mobiele nummer geven.' Ik weet van zijn begeleiders dat deze jongen uit een nogal criminele familie komt uit een grote plaats in de Randstad. Tijdens de workshops heb ik ook al gemerkt dat hij nogal stottert en dat hij ook erg grappig is. 'Hoezo ga jij jouw 06 aan mij geven?', vraag ik hem. 'Nou meneer, als u dan weer in de problemen komt, belt u mij gewoon even. Ik los het op.' Iedereen ligt krom van het lachen. Wij ook. Ik bedank hem hartelijk. 
Een paar weken later komen we de posters brengen. Deze jongere komt wat later. Wanneer we de poster voor hem op de pingpongtafel uitrollen. valt hij stil. Even weet hij niet meer wat te zeggen. Dan bedankt hij ons wel vijf keer. Met een handdruk en een hug. En nee, zijn mobiele nummer heb ik niet gekregen. 

Tijdens al die lessen en workshops die we in de afgelopen ruim 20 jaar hebben gedaan, doen we heel wat ontdekkingen. Allereerst over onszelf. Over onze misverstanden, onze vooroordelen en onze onkunde. De deelnemers zijn onze allerbeste leermeesters. Vooral van de jongeren in de justitïele jeugdinrichtingen leren we ontzetten veel.
Ze leren ons bijvoorbeeld dat vertrouwen alleen kan ontstaan als je echt bent. Gewoon jezelf. Of je nou van de straat bent of niet. Want één ding moet gezegd: de intuïtie van veel gedetineerde jongeren werkt uitstekend. Bovendien hebben ze over het algemeen weinig angst om scherpe vragen te stellen. Ons relatieve voordeel daar is meestal wel dat jongeren min of meer vrijwillig naar de workshops komen. In een situatie waar vaak spraken is van drang en dwang; van macht en onmacht is het juist fijn als je niet op basis daarvan werkt. 
Het lastige is dan wel weer dat je het helemaal van de verbinding en het vertrouwen moet hebben. Daar gaat onze aandacht dan ook altijd in eerste instantie naar uit. Daarom ook vinden het zo belangrijk dat iedereen meedoet. Dus ook de pedagogisch medewerkers van de instelling. Onze workshops zijn een perfect gelegenheid om even allemaal hetzelfde te zijn. Want zowel voor het schrijven van een gedicht als voor het poseren voor een camera moet iedereen over een drempel stappen. Als pedagogisch medewerker zou je meteen moeten begrijpen dat die workshop je een enorme kans biedt. Namelijk om even gelijk te zijn aan de jongeren. Om je te verbinden op basis van de lichte gêne die je voelt om ook zo'n gedicht te componeren. Om voor de lens van de fotograaf te staan. Om later je gedicht ook nog voor te dragen. En zo de jongeren een kijkje in jouw leven te geven.
Niet elke medewerker begrijpt dat. Jammer. Maar we zullen bij elke workshop steeds de niet-jongere (om ze zo maar eens te noemen) uitnodigen om mee te doen. Want dat schakelt gelijk. En als je je gelijken voelt wordt het een stuk eenvoudiger om je met de ander te verbinden. Daarom móet iedereen meedoen. We hebben vaak genoeg gezien wat het mooie effect daarvan is. En de niet-jongeren die daarbij waren en dus meededen, zullen dat ook niet snel vergeten. Mocht het toch wat in de vergetelheid raken dan kunnen ze altijd nog even hun poster erbij pakken. Komt alles vanzelf terug.